Odbudowa stanowi zespół zabiegów technicznych mających na celu przywrócenie zabytkowi, zniszczonemu w znacznym stopniu na skutek działania procesów mechanicznych (działania wojenne, pożar-, zawalenie z powodu starości) lub daleko posuniętego zużycia się elementów konstrukcyjnych, jego pierwotnej postaci i cech architektonicznych. Proces odbudowy może dotyczyć zarówno elementów architektonicznych, podchodzących z różnych okresów lub tylko niektórych epok istnienia zabytku, jak też elementów konstrukcyjnych budynku.
W zależności od zakresu robót budowlanych odbudowa budynku zabytkowego może być pełna lub ograniczona tylko do stanu częściowego.
Odbudowę pełną podejmuje się najczęściej ze względu na potrzebę doprowadzenia zabytku do stanu całkowitej używalności, a także w tych przypadkach, gdy zniszczony obiekt lub zespół obiektów posiada szczególne znaczenie historyczne, gdy wiąże się ściśle z pewnymi faktami o kapitalnym znaczeniu dla kultury albo gdy uzasadnia to potrzeba zachowania, w określonym środowisku i otoczeniu, charakteru architektury odpowiadającej danej epoce historycznej lub też utrzymanie równowagi kompozycyjnej.
Odbudowa zabytków jest rodzajem prac techniczno-konserwatorskich szczególnie trudnym, zwłaszcza gdy muszą być w jej toku uwzględnione charakterystyczne wartości dzieła różnych czasów. Toteż prace przy odbudowie podejmuje się w tych przypadkach, gdy jest do dyspozycji wiarygodna dokumentacja historyczna albo są zachowane w naturze części zabytku w oryginalnej formie.
Odbudowa zabytków w swej istocie wykracza poza ramy teoretycznych założeń konserwacji. W niektórych jednak przypadkach stanowi ona jedyną możliwość przekazania charakterystycznych form i założeń przestrzennych architektury. Przykładem mogą być odbudowane zabytkowe śródmieścia Warszawy, Gdańska, Poznania i inne, których forma, a nie rzeczywistość materialna, oddziałuje wymownie i wzruszająco.
Problem odbudowy zniszczonych zabytków jest szczególnie złożony. Już sam fakt podejmowania takiej akcji budzi wśród teoretyków historii sztuki poważne wątpliwości. Uważają oni, że odbudowa może zastąpić utracony obiekt tylko w bryle i formie, natomiast nie może mu przywrócić jego indywidualnej oryginalności i autentyzmu, choćby z uwagi na to, że prace budowlane i wykończeniowe wykonane przez współczesnych specjalistów, nawet doskonałe pod względem technicznym i estetycznym, nie oddadzą ani ducha twórcy, ani śladów pracy rzemieślniczej minionego okresu.
W Polsce kataklizmy dziejowe, a zwłaszcza ostatnia wojna, obróciły w ruiny i zgliszcza nie tylko osobne obiekty zabytkowe, ale i całe miasta sławne z zabytków i piękności. Stąd racjonalna odbudowa zniszczonych zabytków uważana jest za obowiązek patriotyczny i społeczny. Najistotniejsze w toku odbudowy jest rozgraniczenie oryginalnej substancji zabytkowej od tej, którą wypadnie uzupełnić. Biorąc pod uwagę względy historyczno-emocjonalne, odbudowany obiekt powinien nosić cechy dzieła oryginalnego. Z punktu widzenia jednak naukowego wszelkie uzupełnienia nie mogą przybierać form opartych na bezkrytycznej i doprowadzonej do perfekcji rekonstrukcji. Odbudowany obiekt powinien być traktowany jako kopia lub symbol zabytku i nie może przedstawiać sfałszowanego dokumentu sztuki i historii. W związku z tym obowiązuje zasada, aby w toku odbudowy wszelkie oryginalne części zabytku zostały uwypuklone z pozostawieniem również cenniejszych nawarstwień, elementy zaś odtworzone były w sposób czytelny rozgraniczone. Zabiegi rekonstrukcyjne mogą mieć miejsce tylko w wyjątkowych przypadkach, jeśli wymagać tego będzie scalenie ważniejszych części konstrukcyjnych budynku albo też potrzeba przywrócenia dziełu jednolitości i ciągłości formalnej.